1912-1913թթ. Պոլսում արտոնատեր Գրիգոր Գայեանը սկսում է հրատարակվել «Բիւթանիա» թերթը:
Մինչ այդ 1910-1912 «Բիւթանիա» անունով թերթ հրատարակում էր Իզմիտում, ապա Ադաբազարում՝ Սիմոն Սարգիսեանի տնօրինությամբ: Այսօր Պոլսի «Բիւթանիա»-ի օրն է:
Ձմեռը կը մօտենայ , ինչպէս նաեւ գէշ օդերը. ցուրտին դէմ՝ մուշտակներ, վերարկուներ, անթափանց վրանոցներ, ձմեռային քօսթիւմներ, անձրեւանոցներ, կալօշներ: Չափաւոր գիներով Թիրինկ ՂԱԼԱԹԻԱ, ԵՂԱՆԱԿԻ ՆՈՒԷՐ՝ ԱՄԵՐԻԿԵԱՆ ԿԱԼՕՇՆԵՐ
«Բիւթանիա»-ի նորաձևությանը վերաբերող գովազդների շարքում հանդիպում է Արամ Գույումճեան անունով մի վաճառական:
Ամէն տեսակ մուշտակներ. եւրոպական վերջին նորաձեւութիւնք,գիներ անմրցելի, մեծաքանակ եւ փոքրաքանակ վաճառում Արամ Գույումճեամ, Սթամպօլ:
Թերթի աշնանային համարներում, ինչպես և թե՛ արևելահայ և թե՛ արևմտահայ մամուլում ռուս-ամերիկյան կրկնակոշիկների գովազդները գուցեև ամենից հաճախ հանդիպողն են:
Հայթայթիչ Ն. Վ. Ռուսիոյ կայսեր Ս. Պեթրսպուրկի ռուսական կալօշներ թրէուկօլնիք (եռանկիւն) ռուսեան–ամէրիքան- ինտիան րիւպէր քօմփաննի:
1912թ. ապրիլի 14 Ատլանտյան օվկիոնոսում Սաութեմփթոն-Նյու-Յորք երթուղին սպասարկող «Տիտանիկ» շոգենավը սրասույզ եղավ՝ իր հետ օվկիանոսի հատակ տանելով մոտ 1500 մարդու: Տիտանիկի անձնակազմը Մաքրոնի անթել հեռագրի միջոցով կարողացավ տեղեկացնել ցամաքին կատարվածի մասին:
Բոլոնիացի սինյոր Մաքրոնը 20 տարեկան էր, երբ լրջորեն ուսումնասիրեց Հենրիխ Հերցի գյուտը, դրա հիման վրա ստեղծեց իր նորարարությունը և 1896-ին այն պատենտավորեց: Կոստանդնուպոլիս-Նյու Յորք շոգենավային երթուղին ևս հագեցած էր Մաքրոնի անթել հեռագրով:
Աւստրօ-ամերիքան շոգենաւային գիծ Պոլսի եւ Նիւ-Եօրքի միջեւ. Պոլսէն Նիւ-Եօրք ճամբորդութեան տեւողութիւնը 16 օր: Շոգենաւները ելեքտրականութիւնով լուսաւորուած են, ունին Մարքօնի անթել հեռագրական կապակցութիւն, զոյգ պտուտակ: Մեծ դիւրութիւն կ՛ընծայուի հայ ճամբորդներու: Սքանչելի սնունդ, երկաթէ մահճակալ, ձրի հիւանդանոց, բժշկական խնամք:Մեկնումի թուականը հասկնալու համար դիմել Ընդհանուր գործակալութիեան:
«Բիւթանիա» թերթը իր համարներում հասարակությանը տեղեկացնում էր նաև Անատօլուի օսմանեան երկաթուղու կառախումբերու ժամանակացոյցը դեպի Քէօթահեա , Էնկիւրի, Գոնիա, Ատաբազար և այլն:
Հատկապես ծովային, երկաթգծային փոխադրումների ակտիվացման շրջանում և «Տիտանիկ»-ի կործանումից հետո ապահովագրական ծառայությունների գործը վերելք ապրեց:
Ալլէանցա –կեանքի ապահովագրական ընկերութիւն. Ժէնովա
Ֆրանսական, իտալական, հելլենական եւ սպանիական կառավարութիւններուն անմիջական հակակշռին տակ եւ կ՛ընդունի օսմանեան դատարանի որոշումները: Միմիայն կեանքի ճիւղ:Դրամագլուխ եւ պահեստի գումար 50.000.000 ֆրանք:Ընկերութիւնը բազմաթիւ պանքաներէ կազմուած է, իր չափաւոր սակացոյցը և պարզ ու մեկին պայմանները Ալլէանսի մինչև այսօր ունեցած հսկայաքայլ յառաջադիմութեան գաղտնիքը եղած են: Ամէն տեսակ կեանքի ապահովագրութիւն, ի դէպ մահու և ի դէպ կենդանութեան: Մասնաւոր և օգտակար պայմաններ: Ընկերութեան դրամատունն է Պանք Օթոման: Ընդհանուր գործակալութիւն Սեւ ծովու եւ ներքին գաւառաց Թէլֆէեան եղբայրներ, Սամսուն:Տնօրեն Արիօն Սթավրիտիս:
Հանրահայտ Հալլե լամպերի վաճառատան նոր տեսականու մասին՝ 1912 թ. «Բիւթանիա»-ի համարներում.
Հալլէյ լանբերի հայկական վաճառատուն: Գիտական ամենավերջին կատարելագործութիւններով լամբարներ: 250 էն մինչև 1500 մոմի լոյս բոմբով և առանց բոմբի խնայողական, տոկուն, դիւրին գործածելի: Գին անմրցելի կերպով աժան: Վճարումներու մեծ դիւրութիւններ: Աննախընթաց ընդունելութիւն գտած են լսարաններէ, ակումբներէ, թատրոններէ, դպրոցներէ, ընթերցասրահներէ և վաճառատներէ:Եվրոպական և տեղական բազմաթիւ հաստատութիւններ մեր լամբաները գործածելով, չափազանց գոհ մնացած են:Միակ կեդրոնատեղի Ղալաթիա, Պանք Օթոման փողոց: Լ.Հինդլեան և Կ. Տիրհէմճեան վաճառատուն:
Ոմն Մկրտիչ Ֆրէնկեան «Բիւթանիա»-ի գովազդային սյունակներում պարբերաբար հիշեցնում էր իր մասին:
Գրպանի ելեքտրական լամբարի ամենալաւ բիլերը: Ելեկտրականութեան և թէլէֆօնի վերաբերեալ զանազան առարկաներու և մասնաւորապէս գրպանի ելեկտրական լամբաներու, պաթըռիներու և բամբուլներու ճոխ մթերք մը խիստ նպաստաւոր գիներով միշտ պատրաստ կը գտնուի: Դիմել անձամբ կամ նամակաւ օսմանեան արտօնեալ մեծ զինավաճառ Մկրտիչ Ֆրէնկեանի:
Ամէն տեսակ զէնք, որսի հրացան, փամփուշտ կը ծախուին երշխաւորեալ եւ անմրցելի գիներով: Դիմել անձամբ կամ նամակաւ օսմանեան արտօնեալ մեծ զինավաճառ Մկրտիչ Ֆրէնկեանի:
Մասաչուսեթսում 1845-ին հիմնադրված «Մագ-Տուկալ եղբարք» ընկերության դեղերը «Բիւթանիա» թերթն առաջարկում է «երկրագործներուն եւ անասնաբոյծներուն»:
«Մագ –Տուկալ եղբարք» դեղերը բացարձակապէս անթոյն և անվնաս կենդանիներուն մորթերուն վրայ, բուրդին և մազերուն մէջ գտնուող բոլոր միջատները, միքրոպները, ասոնց ձուերը կը սպաննէ, կ՛ազնուացնէ և կ՛ առատցնէ բուրդը: Անշուշտ կը փափաքիք Ձեր կենդանիներուն ոջիլները, լուերը, քոսին (ույուղ) միքրոպը, աէն տեսակ մակաբոյծները սպաննել: Աւելցնել բուրդը քսան առ հարիւր. Ազնուացնել եւ փայլեցնել բուրդը, սպաննել կենդանիին աղիքներուն մէջ գոյացած մակաբոյծնեը:
Գործածեցէ՛ք «Մագ -Տուկալ եղբարք» դեղերը: Դիմեցէ՛ք, առանց տնտնալու, ո՛ն Թերզեան եղբարց, Սթամպօլ: Գաւառներու համար կը փնտռուին ուղղամիտ գործակալներ:
Դե, իսկ «Փատուայի համալսարանէն վկայեալ Տօքթէօր Ա. Միմիտեան մասնագէտ աչքի, ականջի, քթի եւ կոկորդի,մասնագէտ ֆրանսական Սէն-Պէնուա հիւանդանոցին: Հիւանդ կ՛ընդունի ամէն օր 9-12 և 1-4 իր դարմանատունը: Աղքատները ձրիաբար կը դարմանէ ամէն օր մինչեւ ցորեկ: Դարմանատուն, Բերա, Ղալաթիա սէրայ, նախկին քլինիք Տօքթօր Էսմէրեանի»:
Պոլսում հրատարակվող «Բիւթանիա» թերթը 1912-ին ավարտին՝ կաղանդի օրերին իբրև «Մտքի եւ սրտի նուէր» առաջարկում է Սիամանթօյի երկերի ժողովածուն:
Մտքի եւ սրտի նուէր –Սիամանթօի «Ամբողջական գործը».Այս մեծադիր և գեղակերտ հատորին մէջ ամփոփուած են հեղինակէն չորս գիրքեր՝ Դիւցազնօրէն, Հոգեւարքի եւ Յոյսի ջահեր, Կարմիր լուրեր եւ Հայրենի հրաւէր:Հայ երիտասարդութեան համար էն ոգեւորիչ նուէրը զոր կարելի է ընել Նոր Տարիի առթիւ: Թուրքիոյ համար զեղչուած գին 27 ղրուշ:Դիմել բոլոր գրավաճառներուն եւ մեր մօտ. Առաջամարտ՝ Ժիրայրին:
Իսկ Փանոս Թերլեմեզյանի ղեկավարությամբ նկարչական դպրոցը դռները կբացի արդեն 1913-ի Հունվարի 8-ից: «Փափաքողները դիմելու են Բանկալթիէ մեծ փողոց 83:
Այսքանը Պոլսի «Բիւթանիա» թերթի ծանուցումների մասին: Հաջորդ անգամ կլինենք Ատաբազարի «Բիւթանիայի» խմբագրությունում:
Շնորհակալություն աշխարհի ամեն անկյունում Հայ տպարաններ և մամուլ հիմնած երախտավորներին նաև Հայաստանի Ազգային գրադարանին այդ մամուլի հսկայական հավաքածուն մատչելի դարձնելու համար:
