Առաջին աշխարհամարտը խառնեց Հայկական հարցում Գերմանիայի և Ռուսաստանի խաղաքարտերը։ Հիմնական բանակցողներն այդ երկու պետություններն էին։
Սեղանին դրված էին հայկական բարենորոգումների ծրագրի նրանց դեսպաններ Վանգենհայմի և Մանդելշտամի տարբերակները։
Յոհաննես Լեփսիուսը հայ մտավորականների խնդրանքով դարձավ անզիջում կողմերի միջև երկխոսության հաստատման միջնորդ։
Նա և Պողոս Նուբարը կարողացան գերմանական պաշտոնական շրջանակների կողմից որոշակի ճնշում ապահովել Վանգեյհայմի վրա։
Դեսպանին հրահանգվեց ընդհանուր հայտարարի գալ Ռուսաստանի հետ։ Վերջնահաշվում Մանդելշտամի նախագիծը փոխվեց ի վնաս Հայկական հարցի ու հայության շահերի։
Թեմային է անդրադառնում պատմական գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսոր Աշոտ Հայրունին։ «Միջազգային դիվանագիտությունը և Հայկական հարցը»՝ մաս 8-րդ։
