«Խոսում է աուտիզմը»․ ինչպե՞ս երեխաներին չթողնել հիվանդանոցի, դպրոցի և կյանքի միջանցքում
ILLUSTRATION։ NICOLE XU
Ապրիլ ամիսն աուտիզմի իրազեկման և հանրահռչակման ամիսն է։ «Խոսում է աուտիզմը» համաժողովի ընթացքում երեխաների ծնողները, միջազգային փորձագետները և պատկան մարմինների ներկայացուցիչները քննարկել են աուտիզմ ունեցող անձանց հիմնախնդիրները։ Կրթական ոլորտում այս երեխաները անհատական օգնականի կարիք ունեն, առողջապահական ոլորտում՝ վերապատրաստված բժիշկների, իսկ սոցիումում՝ սոլիդարության։
Վեներա Մազմանյանը աուտիզմի համախտանիշ ունեցող երեխայի մայր է։ Արդեն մի քանի տարի համախտանիշն ուսումնասիրելուց հետո նկատում է, որ այս երեխաները սոցիում մտնելիս հաղորդակցման և վարքային խնդիրներ են ունենում։ Դրանց հաղթահարումն անընդմեջ աշխատանք է պահանջում, նաև փոփոխությունների պատրաստակամություն՝ պատկան մարմիններից։ Վեներա Մազմանյան․
«Մեր երկրում ամբողջ տարվա կտրվածքով անընդմեջ վերականգնողական թերապիաներ ապահովելու հնարավորությունները շատ սուղ են, որովհետև հաստիքները, վերականգնողական անվճար կենտրոնները և ծնողի կարողություններն են քիչ։ Կան սոցիալական խմբեր, որոնք ի վիճակի չեն անընդմեջ վճարովի ծառայությունների մեջ ներգրավել երեխաներին։ Դրա համար տարիքի հետ վարքային խնդիրները խորանում են, երեխաները շատ դժվար են միջավայրում ներգրավվում։ Նույն նախադպրոցական հաստատություններում, դպրոցներում մի փոքր ավելի ծանր վարքային խնդիրների դեպքում նրանք մնում են միջանցքներում»։
Անգամ դեպքեր կան, երբ խնդրում են ծանր վարքային խնդիր ունեցող երեխային դպրոց չբերել։ Հայաստանի կրթական համակարգում ներդրվել է ներառականության սկզբունքը, փակվել են հատուկ դպրոցները, իսկ հատուկ կարիքներով երեխաները սովորում են հանրակրթական դպրոցներում։ Համաժողովի մասնակից ծնողներն արձանագրում են, որ հատուկ դպրոցները հապճեպ են փակվել, ներառականությունը ներդնելուց առաջ անհրաժեշտ էր լիարժեք մասնագիտական թիմ ձևավորել։ Ասում են՝ վերապատրաստման խնդիր կա, ուսուցիչները, մանկավարժները չունեն համապատասխան հմտություններ, գիտելիք՝ երեխաներին դասընթացում ներգրավելու համար։ Ծանր վարքային խնդիրների դեպքում ծնողական համայնքն առաջարկում է կազմել 5-8 հոգանոց խմբեր։ Հաշմանդամություն ունեցող երեխաների ծնողական ասոցիացիայի համակարգող Մելեա Միլիտոսյան․
«Եվրոպական և ամերիկյան շատ երկրներում հատուկ դասարաններ կան, որտեղ փոքրիկ խմբերով, տարբեր առանձնահատկություններով երեխաներ են ուսուցանում, և հետո արդեն որոշակի առարկաների դեպքում (ֆիզկուլտուրա, երգեցողություն, նկարչություն), երբ հնարավոր է երեխաները ինտեգրվեն դասարաններում, այդպիսի առարկաները սովորում են մեծ խմբի հետ։ Բայց հատուկ դասարաններում հինգ երեխաներ են, հինգ երեխայի հետ երեք մանկավարժ է, այսինքն ՝ մասնագետներ, որոնք կարողանում են երեխաների հետ մասնագիտորեն աշխատել, ուղղակի մանկավարժներ չեն, որոնք անգամ վերապատրաստված չեն»։
Միջազգային պրակտիկայում իբրև այս խնդրի լուծում ստեղծել են զգայական սենյակներ, որտեղ առանձնահատկություններով երեխաները կարող են լիցքաթափվել, քանի որ հիպերակտիվ երեխաների համար դժվար է, ուշադրությունը կենտրոնացնել և 40 րոպե նստել դասասեղանի շուրջ։
Ծնողների խոսքով՝ երեխաներ կան, որ առաջին դասարանում են, սակայն գնահատում դեռևս չեն անցել, հետևաբար անհատական ուսումնական պլան չունեն, մինչդեռ կիսամյակն արդեն ավարտվել է։ Դպրոցներում մարդկային ռեսուրսի խնդիր կա, իսկ աուտիզմի համախտանիշ ունեցող երեխաներն անհատական օգնականի կարիք ունեն։
Միջավայրային անհարմարությունները կրթական բնագավառով չեն սահմանափակվում․ խնդիրներ կան նաև սոցիալական և առողջապահական համակարգում՝ սահմանափակ ռեսուրսներ, հերթեր բուժհաստատություններում։ Մելեա Միլիտոսյան․
«Մենք չունենք հատուկ վերապատրաստված բժիշկներ, որոնք կկարողանան աշխատել մեր երեխաների հետ, այսինքն՝ իրենց մասնագիտական կարողությունները ցուցաբերել։ Մեծ դժվարություն ունենք դրա հետ կապված, որովհետև իրազեկ չլինելու շնորհիվ և պատճառով բժիշկները պարզապես խուսափում են մեր երեխաների հետ աշխատել»։
Հայաստանում չկա նաև լիցենզավորման և վերահսկման կենտրոն, հոգեբաններն անում են առավելագույնը, սակայն դա բավարար չէ։ Աուտիզմի համախտանիշ ունեցող անձանց հետ պետք է հատուկ մասնագետներ աշխատեն։ Աշխարհի տարբեր երկրներում «գծում են» ճանապարհներ նախակրթարանից մինչև սոցիում, որը հետագայում հնարավորություն կտա այս համախտանիշով մարդկանց ինքնուրույն ապրել։ Հայաստանում նմանատիպ ծրագիր է փորձարկելու Աուտիզմի ազգային հիմնադրամը։ Ժամանակավոր կացության կրիզիսային կենտրոնի մասին հիմնադիր Լիլիթ Սողոմոնյանն է պատմում․
«Երեխաներն այստեղ 30 օր գիշեր-ցերեկ ապրելու հնարավորություն կունենան, շենքը տարածքային առումով Աուտիզմի ազգային հիմնադրամին կողքին է լինելու, այսինքն՝ հասանելիությունը լինելու է, ամբողջ օրը կարող են անցկացնել։ Գիշերը հսկողության տակ կարող են փորձել իրենց տներից, ընտանիքից դուրս ապրել»։
Աուտիզմի համախտանիշ ունեցող երեխաները հասարակության համար ռեսուրս են, ոչ թե խնդիր։ Այդ ռեսուրսն օգտագործելու համար պետք է այն ճանաչել։ Բոլոր այն մարդիկ, որ հանդիպում են աուտիզմ ունեցողների կյանքում, ժամանակավոր են՝ բացառությամբ մայրերի։ Ուստի նրանք լավագույնս են պատկերացնում խնդիրները և հույս են հայտնում, որ ներգրավված կլինեն օրենսդրական կարգավորումների աշխատանքներում։
