Հասմիկ Դիլանյան
«Ռադիոլուր»
Շուրջ 33 մլն դոլար կամ ՀՆԱ-ի 0.3 տոկոսը. Հայաստանում պետական բյուջեով գիտությանն այսքան գումար է տրամադրվում:
Եթե գիտության ֆինանսավորումը ՀՆԱ-ի 0.6 տոկոսին չի հասնում, ապա գիտության ինքնավերարտադրումը կանգ է առնում՝ «Ռադիոլուրի» հետ զրույցում այս տեսակետը հայտնել է Գիտության կոմիտեի նախագահ Սամվել Հարությունյանը : Մյուս հիմնական խնդիրը, ըստ նրա, գիտություն-տնտեսություն խզված կապն է: Գիտական առաջարկներ կան, բայց դրանք տնտեսություն չեն հասնում:
Գիտություն-տնտեսություն կապը Հայաստանում խզված է. գիտական հիմնարկներն առաջարկներ ներկայացնում են, բայց դրանց չնչին մասն է տնտեսություն հասնում: Հիդրոպոնիկայի հիմնախնդիրների ինստիտուտում զբաղվում են, այսպես ասենք, այլընտրանքային գյուղատնտեսության զարգացմամբ: Ինստիտուտի փոխտնօրեն Աննա Թադևոսյանը «Ռադիոլուրի» հետ զրույցում ընդգծում է.
«Ամենացավոտ հարցը գիտություն-տնտեսություն խզված կապն է: Մենք տնտեսական արդյունավետության հաշվարկներ անում ենք, բայց սիրողական մակարդակով: Հիմա մեզ մարկետոլոգներ, տնտեսագետներ , բիզնեսի կառավարիչներ են պետք, որ կարողանանք շուկա դուրս գալ»:
Գյումրիում գտնվող Նազարովի անվան երկրաֆիզիկայի ու սեյսմաբանության ինստիտուտում էլ նախագծում ու առաջարկներ են ներկայացնում սողանքների, երկրաշարժի, հեղեղման կամ ջրամբարի փլուզման դեպքերում: Այստեղ էլ վստահեցնում են՝ ունեն ոչ միայն ցանկություն, այլ նաև գիտական ներուժ, անհրաժեշտ սարքավորումներ՝ աղետները կանխատեսելու համար: Ծրագրային ապահովությունը մշակված է, պատրաստ են աշխատանքի: Ինստիտուտի տնօրեն Ջոն Կարապետյանն է զրուցակիցս: Նա մի օրինակ է բերում իրենց առաջարկից, որը հնարավոր է ներդնել տնտեսության մեջ:
«Սա նոր սեյսմիկ տպիչ է, որն իր տեխնիկական պարամետրերով չի զիջում միջազգային նմանատիպ սարքավորումներին, բայց բավական էժան է: Մենք ենք նախագծում, արտադրում, մշակում: Այլ ֆիրմաների նմանատիպ սարքերը մոտ 10 հազար դոլար արժեն, մենք դա անում ենք շուրջ 3 հազար դոլարով՝ ի հաշիվ նորարարական լուծումների: Սրանք միայն սեյսմիկ կայանների կազմակերպման համար չեն»:
Այս ինստիտուտում էլ սարքավորումների մի մասը հնացել է, հին հաստոցներով աշխատում են , բայց դրսից պատվերներ ստանալու դեպքում գործն դժվարանում է:
Գիտությանն ուղղվող գումարները քիչ են, սարքավորումները՝ հնացած ՝ ասում են զրուցակիցներս: Նաև փաստում են՝ իրենց առաջարկները գիտության մեջ ներդնելով առավելապես պետությունը պետք է զբաղվի:
Գիտություն-տնտեսություն կապը վերագտնելու հույսով էլ Գիտության կոմիտե այցելեցի, որտեղ զբաղվում են հետազոտական ծրագրերի իրականացմամբ: Ֆունդամենտալ հետազոտությունից մինչև կիրառություն ճանապարհին նախ պետք է ձևակերպվի գիտական խնդիրը, հետո դրա տեսական ուսումնասիրությունն անել և հասնել փորձակոնստրուկտորական փուլին ՝ ասում է Գիտության կոմիտեի նախագահ Սամվել Հարությունյանը:
«Եթե արդյունքն այնպիսին է, որը հնարավոր է տնտեսության մեջ կիրառել, պետք է անպայման փորձակոնստրուկտորական փուլ անցնի: Պետք է գումար տրամադրել, որ գիտական միտքը գիտական ապրանքի վերածվի: Վերջին փուլը գիտական ապրանքի առևտրայնացումն է՝ արտադրության կազմակերպում և վաճառք: Մեր հիմնական խնդիրն առաջին երկու փուլերի իրականացումն է»:
Հարությունյանն ընդգծում է՝ պատրաստի արտադրանքի առևտրայնացումն իրենց խնդիրը չէ: Իսկ պրոդուկտը տնտեսություն չի մտնում մի քանի պատճառներով:
«Մեր տնտեսությունը դեռ չի հասել այն մակարդակի, որ կարողանա գիտնականի արտադրանքն իր բիզնեսում օգտագործել: Ավելի ձեռնտու է պատրաստի ապրանք գնել ու արագ շահույթ ստանալ, քան մեր գիտնականին պատվեր տալ, սպասել իրականացմանը, հետո վերցնել, կիրառել ու նոր միայն շահույթ ստանալ: Գիտություն-մասնավոր հատված կապի խնդիր կա: Մեզ ինչ-որ չափով հաջողվեց ինովացիոն ծրագրերով այդ կապը ապահովել»:
Ռազմակական արդյունաբերության մեջ գիտական արտադրանքի առևտրայնացման փորձ արդեն կա: Սամվել Հարությունյանը թվարկում է կոնկրետ օրինակներ:
«Օրինակ, անօդաչու սարքերը, ռադարները, որ կիրառվում են: Նաև՝ նշանառության սարքեր կան, որոնք աշխատում են լազերային համակարգերով: Ռադիոէլեկտրոնիկայի ոլորտում ունենք հաջողություններ: Մենք կարողանում ենք գտնել, հայտնաբերել թշնամու թռչող օբյեկտներն ու մտածել դրանք վերացնելու ուղղությամբ:
Գիտության կոմիտեի նախագահը կարծում է, որ պետք է միջոցներ չխնայել գիտությունը ֆինանսավորելու համար: Հայաստանում ոլորտին ուղղվում է ՀՆԱ-ի հազիվ 0.3 տոկոսը:
«0.3 տոկոսն այն թիվը չէ, որը կարող է գիտության զարգացում ապահովել: Գոյություն ունեն միջազգային ստանդարտներ. եթե ֆինանսավորումը ՀՆԱ-ի 0.6 տոկոսից պակաս է, ապա գիտության ինքնավերարտադրումը կանգ է առնում: Այս բյուջեով լուրջ բաներ հնարավոր չէ անել»:
Հարությունյանը, ֆինանսական ռեսուրսների սղությունից բացի, խոսում է նաև գիտահետազոտական ինստիտուտների տնօրենների մասին: Ասում է՝ նրանք պետք է նաև լավ մենեջեր լինեն: Լավ գիտնական լինելը քիչ է գիտական արդյունքը առևտրայնացնելու համար:
«Մեր գիտական հիմնարկների տնօրենների մեծ մասը հեռու է մենեջմենթից: Պետք է մտածողության փոփոխություն: Երբ գիտական հիմնարկի տնօրեն ենք ընտրում, պետք է ուշադիր լինենք ՝ այս մարդն ի վիճակի՞ է շուկա ուսումնասիրել, ի վիճակի՞ է մասնավոր հատվածի հետ համագործակցել, ունի՞ մենեջմենթի որոշակի շնորհք, թե՞ ոչ»:
Ինչու՞ եք ընտրում նրանց՝ հարցին Սամվել Հարությունյանը պատասխանում է՝ գիտահետազոտական ինստիտուտների տնօրեններին ընտրում է ԳԱԱ-ն:
«Հարցրեք ընտրողներին: Գիտության կոմիտեն ֆինանսավորում է, սակայն, տնօրենին ընտրում է ԳԱԱ-ն: Այսինքն, մեզանում կառավարման խնդիրներ էլ կան: Տարօրինակ չէ՞, որ փողը տալիս է մեկը, տնօրենին նշանակում է մեկ ուրիշը»:
Գիտության կոմիտեի նախագահը կարծում է, որ կառավարչական խնդիրները կլուծվեն «Բարձրագույն կրթության և գիտության մասին» նոր օրենքով:
