Սահմանագծային աշխատանքները շաբաթների և ամիսների խնդիր չէ․ «Հայկական հարց»

Սահմանագծային աշխատանքները հաճախ տարիներ, տասնամյակներ են տևում։ Խորհրդային Միությունը հանրապետությունների միջև եղած տարածքային խնդիրները փորձում էր կարգավորել ոչ թե հանրաքվեների, այլ ներկայացուցչական լիազորություններով ընտրված անձանց միջոցով, և այս առումով կարելի հիշատակել Վլադիմիր Մովսիսյանին։

Երբ 1988 թվականին սկսվեց Արցախյան շարժումը, լռելյայն հակամարտությունը փոխարինվեց զինված հակամարտության։

1992-1993 թվականներից սահմանային շերտն ուղղակի մաքրվեց, իսկ 44-օրյա պատերազմից հետո հին խնդիրները նոր կերպ են արտահայտվում։ Առաջիկայում գուցե կլինեն սահմանագծային աշխատանքներ։

Անդրադառնալով քարտեզների՝ այսօր կիրառական նշանակություն ունենալու խնդրին և հետևելով Ռուսաստանի Դաշնության նախագահի վերջին ելույթներից մեկին, որտեղ նա նշում է, թե քանի որ Մոսկվայում են պահվում 1920-ականներին Խորհրդային Հայաստանի և Խորհրդային Ադրբեջանի սահմանների փոփոխությանը վերաբերող քարտեզները, այդ պատճառով էլ իրենց դիրքորոշումը, մասնակցությունը շատ առանցքային է լինելու տարվող բանակցությունների ժամանակ, տպավորություն կա, որ հաշվի կառնվի 1920-ականների և, ոչ միայն, փաստական ու իրավական վիճակը։

Հարց է առաջանում, թե կոնկրետ ո՞ր ժամանակահատվածի, որովհետև 1920-ականներին մի քանի տեղային հանձնաժողովներ են աշխատել, տարբեր որոշումներ են իրականացվել։

Դրանցից ամենաողբերգականը հայության համար 1929 թվականի փետրվարի 18-ի որոշումն էր, որով Ադրբեջանին վերջնականապես փոխանցվեցին ռազմավարական բազմաթիվ կետեր՝ Ալ լճերի շրջանը, Կապանի ժամանակակից օդանավակայանի հարակից տարածքները և այլն։

Մինչև 1926-1927 թվականներն ունենք նաև քարտեզներով ֆիքսված փաստական վիճակ, որով Խորհրդային Հայաստանի համար առավել նպաստավոր սահմանագծումներ կան։ Սա կախված է երեք կողմերի մոտեցումներից, թեև կա մեկ հանգամանք ևս։

Մենք չենք կարող վերցնել և այսօրվա համար օգտագործել խորհրդային ժամանակի իրականությունը։ Պետք է հաշվի առնել այն, որ տարածքային խնդիրներն առկախ թողնելով, միշտ չէ, որ դա քո օգտին կարող է ծառայել։

Թեմային է անդրադառնում Հայաստանի ազգային ագրարային համալսարանի հասարակական գիտությունների ամբիոնի վարիչ, ԳԱԱ պատմության ինստիտուտի ավագ գիտաշխատող, պատմական գիտությունների թեկնածու, դոցենտ Համո Սուքիասյանը։ «Հայաստանն ինչպե՞ս բաժանվեց 1920-ական թվականներին»՝ մաս 3-րդ։