Սաթիկ Իսահակյան
«Ռադիոլուր»
Հայ-թուրքական պետական սահմանի անմիջական հարևանությամբ է գտնվում Անիպեմզա գյուղը, որտեղ չկա խմելու ջուր, բարեկարգ ճանապարհ: Նախկին քաղաքատիպ ավանում չկան գյուղնշանակության հողեր, տղամարդկանց հիմնական զբաղմունքը քարհանքերում է, քարի մշակման արտադրամասերում: Սահմանապահ գյուղում փաստացի ապրում է 270 մարդ, Բնակարանների մեծ մասը դատարկ է ու փակ: Համայնքի խնդիրները մտահոգում են նաև երեխաներին
Երկար ձգվող փշալարը կիսում է մեր պատմական հայրենիքի հազար ու մի եկեղեցիների մայրաքաղաք Անին՝ Ախուրյան գետի ձախ ափին թողնելով Երերույքի կիսավեր տաճարը, աջում՝ մնացած եկեղեցիները: Անիպեմզա համայնքի վարչական տարածքը ձգվում է պետական սահմանի երկարությամբ: Օտարի աչքերին անսովոր փշալարերը տեղացիների համար ամենօրյա սերտվող հայոց պատմության դաս է: Պատմության ուսուցչուհի Նաիրա Մխիթարյանը Անիպեմզայի դպրոցականների համար 18 տարի կենդանի օրինակով է ուսուցանում հայոց պատմության դասերը:
«Մեր երեխաների բախտն այնքանով է բերել, որ դասարանի պատուհանից ենք ցույց տալիս մեր պատական հայրենքը և նրան մեջ սերմանում, որ իրենք էլ պետք է հետագայում աշխատեն այս ուղղությամբ, որպեսզի ետ բերենք այն»:
Սահմանամերձ համայնքում ապրողները մի շարք դժվարություններ են հաղթահարում, առաջիններից մեկը քարուքանդ եղած ճանապարհն է, խմելու ջուրը, մշակովի հողերի բացակայությունը: Դժվարությունների պատճառով շատերը հեռանում են Գոռն ու Նաիրան ցավով են խոսում այդ մասին:
«Տարիներ առաջ շատ-շատ գնացին, մեծ արտագաղթ էր սկսվել, երբ քարհանքները փակվեցին, հետո 2000-ականներին կամաց-կամաց սկսեցին աշխատել»:
«Երիտասարդներն էլ են հեռանում, աղջիկներն այստեղ գործ չունեն, գնում, մնում են քաղաքում: Հիմա երկու ուսանող ունենք, չգիտենք՝ կվերադառնան, թե չէ: Անիպեմզան մեր հայրենիքի մի անկյունն է, եթե բոլոր անկյունները դատարկվեն, սահմանի գյուղերը դատարկվեն, կարծում եմ, պատկերացնու՞մ եք, թե ի՞նչ կլինի մեր հայրենիքի հետ»:
Անիպեմզան նախկինում քաղաքատիպ ավան է եղել, որտեղ կա 19 բազմաբնակարան շենք: Բնակարանների մեծ մասը դատարկ է, համայնքի վարչական ղեկավար Հարություն Թառլանյանն ասում է, որ հեռացել են դեռ 80-ականների վերջերից:
«Այս մի շենքում 30 բնակարան կա, բայց հիմա ապրում է 2 ընտանիք»:
Բազմաբնակարան շենքերի փակ դռները տարաբնույթ խնդիրներ են ստեղծում: Հեռացողների հետ նվազել է դպրոցում սովորողների թիվը, մնացել է 30 աշակերտ, մինչդեռ խորհրդային տարիներին մինչև 300 աշակերտ է սովորել: Դասարանները երկկոմպլեկտ են, յուրաքանչյուր դասարանում՝ 3-4 աշակերտ: Գևորգը 8-րդ դասարան է փոխադրվել, իր դասարանից էլ են գնացել:
«Մեր դասարանից մեկն է գնացել, մյուս դասարաններից՝ 2-ը»:
Դպրոցում ուսուցիչների պակաս կա: Նաիրան ասում է, որ սեպտեմբերից հայոց լեզվի և օտար լեզվի ուսուցիչների խնդիր կլինի, չունեն նաև դասվար: «Դասավանդիր Հայաստան» ծրագրով դասվարի աշխատանքի պայմանագրի ժամկետը լրացել է, իսկ սեպտեմբերին միայն 1 դասվար է մնացել աշխատելու:
Հասմիկ Սեդրակյանը դպրոցի նախկին ուսուցիչներից է, հայոց լեզվի մասնագետ: Հիմա ապրում է Ռուսաստանում, ամեն տարի հյուր է գալիս ու գնում, բայց արդեն վճռել է՝ հաջորդ անգամ գալու է՝ չվերադառնալու պայմանով:
«Շատ կուզենայի, որ մեր երկիրը դեպի լավի գնար, ու բոլոր մեր ռուսաստանաբնակները ետ վերադառնային: Դա իմ երազանքն է, ես շատ եմ սիրում իմ ծննդավայրը: Նույնիսկ այնտեղից երազում եմ, որ պիտի գամ մի օր ու այստեղ դասավանդեմ: Անպայման գալու եմ»:
Անիպեմզայում որոշակի փոփոխություններ ու աշխուժություն են փորձում ստեղծել պատանիները: Նրանք արդեն ստեղծել են «Անիպեմզա» ամսագիրը, որտեղ պատմում են համայնքի հիմնախնդիրների մասին, Գոհարը պատանի լրագրող է և սպասում է ամսագրի 3-րդ համարի հրատարակմանը:
Տեղական իշխանությունների ուշադրությունը սահմանամերձ համայնքին սևեռելու նպատակով պատանիներն փոքր լրագրողական թիմով հանդիպել են Շիրակի մարզպետի հետ: Թեպետ կոնկրետ պատասխան չեն ստացել, բայց լիահույս են, որ աստիճանաբար կլուծվեն խնդիրները:
Անիպեմզան սահմանամերձ համայնք է, բայց արտոնություններ չունի: Շիրակի մարզպետ Տիգրան Պետրոսյանն ասում է, որ Անիի տարածքում տուրիզմ զարգացնելու նպատակով հիմա քննարկում են, թե ինչ հնարավորություններ կան ջուր կուտակելու և այն օգտագործելու համար: Իսկ Անիպեմզայի խնդիրները լուծելու նպատակով ենթադրում է, որ պետք է օգտագործել տեղի ներուժը:
«Անիի տարածաշրջանը մեր մարզի ամենալուրջ պոտենցիալ ունեցող տարածաշրջաններից մեկն է: Եվ այսօր չօգտագործել Երերույքի տաճարի գրավչությունը տուրիստական, պատմամշակութային առումով, կներեք, ինձ համար հասկանալի չի: Ինձ համար հասկանալի չի, թե ինչի են իրենք սպասում, երբ հեռվից տեսնում են ավտոբուս, չեն վերցնում իրենց ունեցածն ու գնում այնտեղ: Երբ շինարարական հումքը ունեն, տղամարդիկ կան, և այնտեղ պետք են քաղաքակիրթ որոշակի ենթակառուցվածքներ»:
Անիպեմզայի երեխաները չեն վախենում հայ-թուրքական սահմանի երկաթե փշալարերից: Սահմանին ապրողները նույնպես սահմանապահներ են, զգոն են, գիտեն ինչպես վարվել համայնքում անծանոթ տեսնելու դեպքում՝ միանգամից զանգում են սահմանապահների թեժ գծին:
Այս երեխաները հիմա չեն ցանկանում այլ բնակավայրում ապրել, սիրում են իրենց գյուղը, ասում են, եթե մեծերն այնքան էլ լավատես չեն, մտածում են, որ գյուղը կդատարկվի և հետագայում գոյություն չի ունենա, բայց իրենք այլ կարծիքի են, հուսով են գյուղը կզարգանա, բնակչության թիվը կավելանա:
Ռեպորտաժը պատրսատվել է «Հանուն հավասար իրավունքների» ՀԿ-ի «Լրագրողական ցանց, միջհամայնքային մեդիատուր» ծրագրի շրջանակներում կատարված այցելության ժամանակ:
