Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպության տվյալներով աշխարհի բնակչության 99%-ն ապրում էր այն տարածքներում, որտեղ օդի աղտոտվածության մակարդակը գերազանցում էր ԱՀԿ օդի որակի ուղեցույցը։ Օդի աղտոտվածության համակցված ազդեցությունը տարեկան 6.7 միլիոն մարդու վաղաժամ մահվան պատճառ է։
Օրերս Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպությունը հրապարակել է հոդված՝ շրջակա միջավայրի աղտոտվածության մասին, որում նշված են աղտոտման հիմնական պատճառներն ու հետևանքները մարդու առողջության վրա։
Համաձայն հրապարակման՝ օդի աղտոտվածությունը մարդու առողջության համար ամենալուրջ բնապահպանական սպառնալիքներից մեկն է: Միջոցներ ձեռնարկելով օդի աղտոտվածությունը նվազեցնելու համար՝ երկրները կարող են նվազեցնել այնպիսի հիվանդությունների բեռը, ինչպիսիք են ինսուլտը, սրտի հիվանդությունը, թոքերի քաղցկեղը և քրոնիկ կամ սուր շնչառական հիվանդությունները, ներառյալ՝ ասթման:
2019թ․-ին աշխարհի բնակչության 99%-ն ապրում էր այն տարածքներում, որտեղ օդի աղտոտվածության մակարդակը գերազանցում էր ԱՀԿ օդի որակի ուղեցույցները։
Օդի աղտոտվածության համակցված ազդեցությունը տարեկան 6,7 միլիոն մարդու վաղաժամ մահվան գործոն է:
Այս վաղաժամ մահերի մոտ 89%-ը տեղի է ունեցել ցածր կամ միջին եկամուտ ունեցող երկրներում, հիմնականում ԱՀԿ-ի Հարավարևելյան Ասիայում և Արևմտյան Խաղաղօվկիանոսյան տարածաշրջաններում:
Օդի աղտոտման հիմնական աղբյուրների ազդեցությունը կարող է կրճատվել քաղաքականության և ներդրումների միջոցով, որոնք նպաստում են տրանսպորտի ավելի մաքուր եղանակներին, շենքերի էներգաարդյունավետությանը, էլեկտրաէներգիայի և արդյունաբերական արտադրությանը և քաղաքային թափոնների հեռացման բարելավված համակարգերին: Որոշ շրջաններում տնային տնտեսությունների համար մաքուր էներգիայի համակարգերը նույնպես զգալիորեն կնվազեցնեն օդի աղտոտվածությունը:
Ինչպես նշված է ԱՀԿ-ի զեկույցում, շրջակա միջավայրի աղտոտվածությունը շրջակա միջավայրի ամենալուրջ գործոններից մեկն է, որն ազդում է բոլորի առողջության վրա՝ ցածր, միջին և բարձր եկամուտ ունեցող երկրներում:
2019 թվականին շրջակա միջավայրի, մասնավորապես՝ օդի, աղտոտվածությունը և՛ քաղաքային, և՛ գյուղական վայրերում ամբողջ աշխարհում 4.2 մլն վաղաժամ մահվան պատճառ է դարձել. այս մահացությունը պայմանավորված է օդում մանր մասնիկների ազդեցության հետ, ինչը հանգեցնում է սրտանոթային, շնչառական և քաղցկեղային հիվանդությունների զարգացմանը:
ԱՀԿ-ի գնահատմամբ՝ 2019 թվականին օդի աղտոտվածության հետ կապված վաղաժամ մահերի մոտ 37%-ը տեղի է ունեցել սրտի իշեմիկ հիվանդության և ինսուլտի հետևանքով, 18%-ը և 23%-ը՝ թոքերի քրոնիկ օբստրուկտիվ հիվանդության և ստորին շնչուղիների սուր վարակների հետևանքով, և 11%-ը շնչառական ուղիների քաղցկեղի հետևանքով:
Ցածր և միջին եկամուտ ունեցող երկրներում ապրող մարդիկ կրում են արտաքին օդի աղտոտվածության հետևանքով առաջացած հիվանդությունների անհամաչափ բեռը. այս տարածքները կազմում են դեպքերի 89%-ը (4.2 միլիոն վաղաժամ մահվան դեպքերից): Հիվանդության ամենաբարձր բեռը հանդիպում է ԱՀԿ Հարավարևելյան Ասիայի և Արևմտյան Խաղաղ օվկիանոսի տարածաշրջաններում: Հիվանդությունների ծանրաբեռնվածության վերջին գնահատականները ցույց են տալիս օդի աղտոտվածության հիմնական դերը սրտանոթային հիվանդությունների, ներառյալ մահացության դեպքերի զարգացման գործում:
Օդի աղտոտվածության նվազեցման քաղաքականություն
Հանրային առողջության պաշտպանության հիմնական միջոցը օդի աղտոտվածության դեմ պայքարն է, որը երկրորդ ամենամեծ ռիսկային գործոնն է ոչ վարակիչ հիվանդությունների զարգացման համար:
Օդի աղտոտման աղբյուրների մեծ մասը անհատների վերահսկողությունից դուրս է, ինչը պահանջում է տեղական, ազգային և տարածաշրջանային քաղաքականություն մշակողների կողմից համախմբված գործողություններ այնպիսի ոլորտներում, ինչպիսիք են էներգետիկան, տրանսպորտը, թափոնների կառավարումը, քաղաքաշինությունը և գյուղատնտեսությունը:
Օդի աղտոտվածությունը նվազեցնելու հաջողված քաղաքականության բազմաթիվ օրինակներ կան.
- արդյունաբերության մեջ՝ մաքուր տեխնոլոգիաների ներդրում, որոնք օգնում են նվազեցնել մթնոլորտային արտանետումները արդյունաբերական ձեռնարկություններում, քաղաքային և գյուղատնտեսական թափոնների հեռացման համակարգերի բարելավում, ներառյալ թափոնների հեռացման վայրերում առաջացած մեթանի ներգրավումը որպես դրա այրման այլընտրանք (որպես կենսագազ օգտագործելու համար),
- էներգիայի ոլորտում՝ ապահովելով տանն էներգիայի մատչելի աղբյուրների հասանելիություն՝ ճաշ պատրաստելու, տաքացնելու և լուսավորելու համար,
- տրանսպորտի ոլորտում ՝ անցում էներգիայի արտադրության էկոլոգիապես մաքուր մեթոդներին. քաղաքներում արագընթաց քաղաքային տրանսպորտի, հետիոտների և հեծանվային երթևեկության, ինչպես նաև երկաթուղային միջքաղաքային բեռնափոխադրումների և ուղևորափոխադրումների առաջնահերթ զարգացում. անցում դեպի ավելի մաքուր դիզելային շարժիչներ ծանր բեռնատար մեքենաների, ցածր արտանետումների մեքենաների և ավելի մաքուր վառելիքի, ներառյալ ցածր ծծմբի վառելիքի համար,
- քաղաքաշինության մեջ՝ շենքերի էներգաարդյունավետության բարձրացում, կանաչապատում և քաղաքների տարածքի կրճատում, դրանց էներգաարդյունավետության բարձրացում,
- էլեկտրաէներգիայի ոլորտում. ցածր արտանետումների վառելիքի և չայրվող վերականգնվող էներգիայի աղբյուրների (օրինակ՝ արևային, քամու կամ հիդրոէներգիա) օգտագործման ավելացում. ջերմության և էլեկտրաէներգիայի համակցված արտադրություն, և բաշխված էներգիայի արտադրություն (օրինակ՝ փոքրածավալ էլեկտրացանցեր և տանիքի արևային վահանակներ)։
ԱՀԿ-ն, որպես միջազգային առողջապահության համակարգող մարմին, աջակցում է երկրներին հանրային առողջությունը պաշտպանելու հարցում ապացույցների վրա հիմնված քաղաքականության և գործողությունների միջոցով: Հաշվի առնելով առողջապահական զգալի բեռը և գործողությունների բազմաթիվ պոտենցիալ օգուտները՝ ԱՀԿ-ն աջակցում է երկրներին՝ տրամադրելով ապացույցներ, ստեղծելով ինստիտուցիոնալ կարողություններ և օգտագործելով առողջապահական պաշտպանությունը՝ մոբիլիզացնելու միջոլորտային ջանքերը՝ պայքարելու օդի աղտոտվածության դեմ:
Օդի աղտոտվածության մակարդակը նվազեցնելու և մարդկանց առողջական վտանգներից պաշտպանելու համար ԱՀԿ Օդի որակի և առողջության բաժինը աշխատում է երեք հարակից ոլորտներում.
1. Ստեղծել գիտելիքներ, հավաքել ապացույցներ և չափել առաջընթացը.
2. Ինստիտուցիոնալ կարողությունների զարգացում և տեխնիկական աջակցություն.
3. Առաջնորդություն և համակարգում.
Անդամ պետությունները և ենթազգային իշխանությունները հիմնականում պատասխանատու են առողջության համար օդի որակի բարելավման քաղաքականության իրականացման և մոնիտորինգի համար:
Իսկ ինչպիսի՞ն է պատկերը Հայաստանում։ Ինչպես արդեն հայտնել են «Հայհիդրոմետ» -ից, հանրապետության ամենաաղտոտված քաղաքը Երևանն է, այնուհետև Վանաձորն ու Ալավերդին։ Աղտոտման պատճառները՝ ըստ ՊՈԱԿ-ի տնօրեն Լևոն Ազիզյանի, տարբեր են․ https://shorturl.at/YJcN4
