«Գյուղը պիտի դպրոց ունենա, գյուղ պահողը դպրոցն է». Լոռիում մտահոգ են
Խոշորացված փնջերի գյուղական բնակավայրերի դպրոցներում չկա անհրաժեշտ ծանրաբեռնվածություն։ Կրթական բարեփոխումների շրջանակում գործադիրում քննարկել են խնդիրն ու հավանության արժանացրել կրթահամալիրների կառուցման տարբերակը: Դրանք նախատեսված կլինեն մի քանի բնակավայրերի համար: Մինչ գործադիրում խնդիր է դրվել հանրապետության բոլոր բնակավայրերում կրթությունը դարձնել հասանելի, Լոռու մարզի Թումանյան խոշորացված համայնքի գյուղական բնակավայրերում մարդիկ տարակուսանքի մեջ են: Լսել են, որ դպրոցները միավորվելու են: Շատերը արտագաղթի նոր ալիք են կանխատեսում:
Լոռու մարզի Թումանյան խոշորացված համայնքի Մոտկորի գյուղերում մտահոգ են: Լուր են ստացել, որ 2025-26 ուսումնական տարում Թումանյան փնջի 7 գյուղերի դպրոցները կմիավորվեն. Աթան, Ահինձոր, Շամուտ բնակավայրերինը՝ Լորուտի դպրոցին, Մարցի դպրոցն էլ` Քարինջին: Նախատեսված է Քարինջում ժամանակակից կրթահամալիր կառուցել:
Միավորվելու են Թումանյան համայնքի գյուղերի այն դպրոցները, որտեղ աշակերտների թիվը հարյուրից պակաս է։ Լոռու մարզպետի աշխատակազմի պաշտոնական կայքի տվյալներով՝ դեռ 1978թ-ին Ահնիձորի դպրոցը քիչ աշակերտ ունենալու պատճառով փակվել է: 1992թ.-ից վերաբացված հիմնական դպրոցն այժմ ունի 4 դասարան: 33 աշակերտ ու 10 մանկավարժ էլ Աթանի դպրոցն ունի: Ամենաշատ թվով աշակերտներ ունեն Քարինջի և Լորուտի դպրոցները՝ համապատասխանաբար 68 և 132 աշակերտ: Աթանի դպրոցի տնօրեն Արամ Մարությանը չցանկացավ մեկնաբանել լուրը: Ասաց՝ վատ է վերաբերվում սպասվող փոփոխությանը: Դպրոց չեղավ, գյուղը ծերանալու է
Արամ Մարության, Աթանի դպրոցի տնօրեն․ «Գյուղը պիտի դպրոց ունենա, գյուղ պահողը դպրոցն է, մի խոսացրեք, չեմ ուզում մեկնաբանել»:
Կառավարության որդեգրած կրթական բարեփոխումների համատեքստում մինչև 2026 թվականը մեր երկրումշուրջ 150 կրթահամալիր կկառուցվի կամ կվերանորոգվի։ Գործադիրում խնդիրը հստակ է դրված՝ Հայաստանի բոլոր բնակավայրերում կրթությունը պիտի հասանելի լինի, որովհետև գյուղերի դպրոցներում գնալով նվազում են աշակերտները, դպրոցն էլ՝ կանգնում փակման վտանգի առաջ։ Անկախ աշակերտների թվից՝ նոր կրթահամալիրները պետք է ունենան առնվազն 12 դասարան։
Տարակուսած է նաև Մարցի դպրոցի տնօրեն Սուսաննա Վարդանյանը: 2014-ին է կառուցվել դպրոցը՝ նախատեսված 169 աշակերտի համար: Հարմարություններով 2-րդն է Լոռու մարզում: Պետությունն այդքան միջոցներ է տրամադրել, ինչո՞ւ են որոշել, որ գյուղի աշակերտները հարևան գյուղում պիտի դպրոց հաճախեն:
Սուսաննա Վարդանյան, Մարցի դպրոցի տնօրեն․ «Գաղափարը լավն է, երբ կրթահամալիր են ստեղծում, երեխաները հնարավորություն են ունենում․դասից բացի՝ կլինի նաև արվեստի դպրոց, սպորտդպրոց, կտրամադրեն տրանսպորտ: Ես ողջունում եմ կրթահամալիրներ ստեղծելու գաղափարը, բայց չեմ կարողանում հասկանալ, ինչու ոչ մեր դպրոցի շենքը: Կրթահամալիր ուզում են կառուցել Թումանյան քաղաքում, Քարինջում և Լորուտում, թե Մարցի դպրոցի երեխաները ո՞րը կհաճախեն, որոշում է ծնողը, իսկ ծնողներից շատերը, իմանալով դրա մասին, ասում են, որ մենք մեր երեխաներին կտանենք Վանաձոր: Կարծում եմ՝ մեծամասամբ գյուղը կդատարկվի»:
Պաշտոնական վիճակագրական տվյալների վերլուծությունը ցույց է տալիս, որ համայնքների խոշորացումից հետո գրանցվել է բնակչության թվի որոշակի նվազում։ Տվյալները «Խոշորացված համայնքների սոցիալ-տնտեսական ու ժողովրդագրական իրավիճակի փոփոխությունները խոշորացումից առաջ և հետո» հետազոտությունից են, որ իրականացրել է «Կոմպաս» հետազոտական կենտրոնը: Ազգագրագետ, հետազոտող Արտաշես Բոյաջյանի խոսքով՝ եթե մինչև խոշորացումը՝ 1996-2015թթ․-ին, Թումանյան խոշորացված համայնքի բնակչության թիվը նվազել է տարեկան միջինը 1,1%-ով, խոշորացումից հետո՝ 2015-2021թթ-ին՝ 1,5%-ով։
Արտաշես Բոյաջյան,ազգագրագետ, հետազոտող․ «Ուզում ենք արձանագրել, որ այդ սկզբունքը համայնքների խոշորացման, որը պիտի նպաստեր բնակչության թվի ավելացմանը, չի պահպանվել: Շատ դժվար է ասել՝ խոշորացո՞ւմն է պատճառը բնակչության նվազման, թե՞ ոչ: Համայնքների խոշորացումից հետո գրանցվել է բնակչության թվի շեշտակի անկում»:
Մարցի վարչական ղեկավար Արեն Ղազարյանն էլ է մտահոգ: Պիտի առաջնահերթություններ հաշվի առնվեն՝ ասում է, պետական միջոցները նպատակային ծախսվեն: Այդքան գումար է ծախսվել պետբյուջեից մեր գյուղի դպրոցը կառուցելու համար, լավ դպրոց ունենք, ինչո՞ւ մեր աշակերտը գնա Քարինջի դպրոց, թող քարինջեցի երեխաները գան Մարց: Մոտ 500 բնակիչ ունի Մարցը: Մեր գյուղից շատ չեն արտագաղթում, հիմնականում՝ սեզոնային աշխատանքի: Նրանք, ովքեր հայրական տներ ունեին, ասում է, եկել, գյուղում են հաստատվել, գյուղն սկսել է շնչել: Դպրոցների միավորումից հետոնորից քաղաք կգնան:
Արեն Ղազարյան, Մարցի վարչական ղեկավար․ «Էսօր մարդիկ հետ են եկել, վերանորոգել իրենց տները, գյուղը ոնց որ զարթնում է, բայց եթե նման հարց եղավ, միավորեցին դպրոցները, մեր գյուղերը կդատարկվեն: Ճանապարհը ասֆալտապատում են, բայց ձմռան ամիսներին վտանգավոր է մեր ճանապարհներով երթևեկելը: Մեր բնակավայրերը պատրաստ չեն դրան, մեր գյուղերը, մեր տեղանքը անձրևային են, ու ձմեռային եղանակներին վտանգավոր ա»:
Թումանյան խոշորացված համայնքի Աթան վարչական շրջանի ղեկավար Տիգրան Քոչարյանը «Ռադիոլուր»-ի հետ զրույցում ասում է՝ 65 տնտեսությամբ Աթանից ամեն մեկի գնալն էլ ցավոտ է: 270 բնակչից գյուղում փաստացի ապրում են շուրջ 150-ը: Բարեկեցիկ կյանքի փնտրտուքով մարդիկ լքում են գյուղն ու տեղափոխվում մայրաքաղաք կամ մարզկենտրոն Վանաձոր: Բացի դպրոցից՝ կրթական այլ կառույցներ չկան գյուղում: Դպրոցներն էլ որ միացան, գյուղը կդատարկվի:
Տիգրան Քոչարյան, Աթանի վարչական ղեկավար․ «Քչացել են մարդիկ, հիմա ջահելների մեծ մասը էլ գյուղերում չի մնում, դպրոցը վերջացնում են ու գործ լինի, չլինի՝ գնում են քաղաք:Եթե էդ էլ եղնի, գյուղերը սաղ կդատարկվեն:»:
Մի կողմից զարգացման ծրագրեր, մյուս կողմից գյուղերի դպրոցների միավորում: Իրարամերժ մոտեցումներ են, որ ի նպաստ գյուղի չեն լինելու՝ Ահնիձորից Հայկն է ասում: Վերջերս Թումանյանի գյուղերի սոցիալ-տնտեսական զարգացմանը նվիրված միջոցառմանն է լսել դպրոցների միավորման մասին:
Հայկ Մաթևոսյան, Ահնիձորի բնակիչ․ «Կառավարության 26 թվականի ծրագրերում նախատեսված է Մոտկորի գյուղերի դպրոցների միավորումը, որը կարելի է ասել՝ վերջն է, դրանից հետո գյուղերում պարզապես մարդ չի մնա: Տրանսպորտի հարցը իրենք են լուծելու, բայց ես չեմ կարծում, որ դա արդարացի է: Ֆինանսական առումով հասկանում եմ, որ դա ձեռնտու չէր կառավարությանը, բայց գոնե պահում էին, որ գյուղերը չդատարկվեին, հիմա եթե էդ ծրագիրը կյանքի կոչվի գյուղերը ավելի են դատարկվելու»:
Քարինջի դպրոցի տնօրեն Արամ Եղինյանն ասում է՝ հարցը դեռ նախնական քննարկումների փուլում է: Նախարարությունից ու քաղաքաշինական կոմիտեից եկել, ուսումնասիրել են՝ որքանով է իրենց դպրոցի տարածքը համապատասխանում նախատեսվող չափորոշիչներին: 219 աշակերտի համար նախատեսված դպրոցն ունի բոլոր պայմանները կրթական գործընթացի համար՝ ասում է տնօրենը: Չափերով ամենաքիչը 10 անգամ մեծ է Մարցի դպրոցից։
Արամ Եղինյան, Քարինջի դպրոցի տնօրեն․ «Եթե կառույց են ուզում կառուցեն, տարածք պետք է ունենան: Քարինջի դպրոցն ունի 1 հեկտար 8000 մետրից ավել տարածք, որտեղ հնարավոր է էդ բոլոր բաները սարքել: Ունի նաև ապաստարան: Քանի որ տարածքը կա, ուզում են մինի ջերմոց սարքեն, ունի էդ տարածքը, դպրոցները գնում են առողջ ապրելակերպի, փոքր այգի հիմնելու, որ աշակերտները ներգրավվեն: Եկել են նայել են, տեսել են, նախարարությունից, քաղաքաշինությունից»:
Դպրոցների միավորման մասին դեռ 2016-ի խոշորացումից հետո էին խոսում: Թումանյան փնջի նախկին ղեկավար Լևոն Զավարյանը «Ռադիոլուրի» հետ զրույցում ասաց այն ժամանակ քննարկվում էր ոչ թե դպրոցների միավորման, այլ գյուղական բնակավայրերում տիպային դպրոցներ բացելու տարբերակը՝ Յունիսեֆի աջակցությամբ:
Լևոն Զավարյան․ «Աթանում էինք Յունիսեֆի հետ, լուրջ առաջարկ արեց: Գնացել, տեղում նայել ենք: Գյուղական դպրոց էր, շատ հետաքրքիր պրոյեկտ էր՝ իր լողավազանով, ամեն ինչով: Եթե կառուցվեր, օրինակ Աթանի համար էինք նախատեսել, Շամուտինը նորմալ էր, Ահնիձորի»:
Լոռու մարզպետի աշխատակազմի կրթության վարչությունն ավելի վաղ տեղեկացրել էր, որ խոսքը կրթական կլաստերի մասին է: Նախատեսվում է ունենալ կրթահամալիր՝ գյուղերում ենթաճյուղերով:ԿԳՄՍ նախարարությունից էլ«Ռադիոլուր»-ին փոխանցեցին, որ ի թիվս հանրապետության մի շարք այլ բնակավայրերի՝ ՀՀ կառավարության «300 դպրոց, 500 մանկապարտեզ» ծրագրի շրջանակում նշված բնակավայրերի համար նույնպես կառուցվելու են նոր դպրոցներ: Դպրոցների միավորման ծրագիր չի իրականացվում:
