Արցախյան գորգերը Երևանում են: ՀՀ քաղաքաշինության կոմիտեն իր ֆեյսբուքյան էջում, 71 ցուցանմուշները դիտելու համար, հրավիրում է Ալեքսանդր Թամանյանի անվան ճարտարապետության ազգային թանգարան-ինստիտուտ:
Հայաստանում գորգագործությունը որպես արհեստ զարգացած է եղել դեռևս վաղնջական ժամանակներից։ Այս մասին են վկայում Արենի 1 քարայրում գտնված գործվածքները, մ. թ. ա. 5-րդ դարի թվագրվող պազիրիկ գորգը, ինչպես նաև հայկական գորգարվեստի մասին մի շարք պատմաբանների կողմից պահպանված հիշատակություններ:
Նույնիսկ իտալացի ճանապարհորդ, գրող Մարկո Պոլոն իր գրքերից մեկում հիշատակում է, որ գորգերը գործում էին հույներն ու հայերը: Պատմական Հայաստանում գորգերը և կարպետները համարվում էին առաջին անհրաժեշտության իրեր։
Ընդհանրապես գորգագործությունը հին մշակույթ էր և լուծում էր կենցաղային հարցեր: Հետաքրքիրն այն է, որ իր մեջ ներառված զարդանախշերը մասսայականացվել է գորգերի միջոցով՝ «ԶԼՄ գործառույթը» նախկինում գորգերն էին կատարում:
Նրանցում արտացոլվում էին աշխարհի արարումը, տղամարդ-կին հարաբերությունները և այլ կենցաղային թեմաներ:
2013 թվականին թանգարան այցելած գերմանացի արվեստաբան Ֆոլկմար Գանցհորնը, իր «Քրիստոնեական արևելյան գորգ» հետազոտական աշխատության մեջ անդրադարձել է գորգի ծագումնաբանությանը և խորհրդաբանությանը: Արվեստաբանը թանգարանում շրջելուց հետո ասել է. -«Ձեր թանգարանն աշխարհում միակն է, որտեղ գորգերի բոլոր նմուշների ծագումնաբանությունը հստակ է։ Իհարկե ավելի հին և արժեքավոր գորգեր կարող եք տեսնել, բայց դրանց ծագումնաբանությունը հստակ չէ, քանի որ դրանք սկզբնաղբյուրից չեն ձեռք բերվել, մի քանի ձեռք են անցել մինչև թանգարանում հայտնվելը»:
Իրականում նույն սկզբունքով էլ հավաքվել են գորգերը, բոլորը ձեռք են բերվել ընտանիքներից, որտեղ նրանք ծնունդ էին առել: «Վիշապագորգ», «Խնձորեսկ», «Ծաղկագորգ», «Աստղագորգ», բազմաթիվ գորգեր կհանդիպեք, սակայն հավաքածուի ամենահին գորգը 17-րդ դարի գործ է՝ 350 տարեկան։ Այն ձեռք է բերվել Ասկերան շրջանի Շոշ գյուղից: Հայտնի չէ գորգի ընտանիքի պատկանելիությունը: Մետաքսի վրա արված ասեղնագործ աշխատանքը հայկական ասեղնագործության բարձր դիրքերում գտնվող տեսակներից է: Ի դեպ, Շոշում ասեղնագործությունը շատ զարգացած էր։
Նրա վրա պատկերված է շողշողուն խաչ, նման զարդանախշ Էջմիածնի Մայր Աթոռի թանգարանի գանձարանում կգտնեք: Հազվագյուտ գործ է, նման զարդանախշ՝ այն էլ տեքստիլի վրա, երբեք չեք հանդիպի:Յուրաքանչյուր գորգ ունի իր կենսագրությունը: Առանձնացրել ենք ձեզ համար մի քանիսը:
Հաջորդը՝ որդան կարմիրով ստեղծված գորգն է, մոտավորապես 170 տարեկան: Աչք զարնող գորգերից է «Քարավանը»: Արցախյան այս գորգի վրա հայկական տառեր էլ կնկատեք: Կապույտից կարմիր անցումը խորհդանշում է գիշեր-ցերեկ, մեջտեղի զիգզագը` գիշերից ցերեկ աստիճանաբար անցնելը: Գորգում պատկերված ուղտերը վկայում են, որ «Մետաքսի ճանապարհ»-ը անցել է Արցախով:Արցախյան գորգերում կարելի է նկատել մեղվի զարդանախշ, ինչը աշխատասիրությունից զատ, նաև մոր պաշտամունքն էր, քանի որ մորից էր սկսվում ծնունդը: Պատահական չէ, որ Արցախում 90 և ավելի բարձր տարիք ունեցող կանանց ասում են այա՝ սուրբ: Շատ հաճախ կարելի է գորգերում տեսնել տղամարդու պատկերը: Ի տարբերություն իգական պատկերների՝ նրանք ավելի խոշոր են:
Գորգերում կտեսնեք նոր ծնված, ծուռ ոտքերով, կարմիր հագուստով աղջնակի: Հնագույն ժամանակներում հավատում էին, որ տղամարդը ծնված օրից կրում է ցեղի հիմքը, իսկ աղջիկը ծնվում է մաքուր: Արշավանքների ժամանակ աղջիկներին գողանում էին, դա արվում էր ազգը փոխելու համար: Այս գորգերը թանգարանի հիմնադիր Վարդան Ասծատրյանի անձնական հավաքածուն է և Շուշիից հանվել են նախորդ տարվա նոյեմբերի 1-ին։ Պատերազմի ժամանակ՝ հոկտեմբերի վերջին Շուշիի գորգերի թանգարանի մոտակայքում մեծ հրթիռ էր պայթել և վնասել շինությունը, ջարդվել էին դռներն ու պատուհանները:
