Կիլիկիայի հայոց թագավորության անկումից հետո մենք քաղաքակրթական անորոշության մեջ ենք եւ անցած հարյուրամյակներում ավելի շատ քաղաքակրթական պարարտանյութ ենք եղել այլոց համար, ասում է պատմական գիտությունների թեկնածու Սմբատ Հովհաննիսյանը։ Դրանից առաջ, ըստ նրա, մենք ունեցել ենք այլ քաղաքակրթություններ, որոնցից հիմնականները պայմանականորեն անվանում է պետականակենտրոն (Արտաշես Առաջինից սկսած մինչեւ 5-րդ դար) եւ մշակութակենտրոն (Մաշտոցից սկսած)։ Վերջինը շարունակվում է մինչեւ այսօր, բայց ավելի դեգրադացված եւ մաշված տեսքով, ասում է պատմաբանը։
Եթե նայենք պատմությանը, շարունակում է նա, ապա դրանք միմյանց ժխտող քաղաքակրթություններ են։ Եթե հայկական նոր քաղաքակրթություն ենք փորձելու ստեղծել, ապա դա պետք է արվի վերջինների համադրության միջոցով։
Սմբատ Հովհաննիսյանը արձանագրում է, որ մեր անցյալի հետ մենք երկխոսության մեջ չենք մտնում, մենք երկխոսում ենք Խորհրդային Միությունում ստեղծված մեր անցյալի հետ, այնինչ անկախ Հայաստանը նոր տեսություններ պետք է զարգացնի` անցյալի հետ երկխոսության մեջ մտնելու եւ այն նոր իրականության մեջ վերստեղծելու համար։
Միաժամանակ զգուշացնում է, որ քաղաքակրթությունն անմեղ հասկացություն չէ, այն գերտերությունների ձեռքին իրենց գործողություններն արդարացնելու միջոց է։ Երկրորդ աշխարհամարտից հետո գերտերությունները հասկացան, որ մասշտաբանային պատերազմներ իրենց պետք չեն, այլ` տեղային պատերազմներ, որտեղ իրենց ներկայությունը կարող են ապահովել։ Դրա վկայությունը նաեւ Արցախյան պատերազմն է։
Պատերազմի ըմբռնումը տարբեր ժամանակներում տարբեր է, ասում է նա, միաժամանակ նշելով, որ մարդկությունը զարգացել է պատերազմների արդյունքում եւ պատերազմներից հետո։ Պատերազմը հումանիստական չի կարող լինել, բայց կարող է զարգացնել հումանիզմը։
- Ի՞նչ կլինի, եթե այսօր սկիզբ առած պատերազմական սահմաններն ու ճամբարները ընդարձակվեն,
- Ի՞նչ կլինի, եթե, այնուամենայնիվ, աշխարհը մտնի քաղաքակրթական բախման մեջ` հենվելով կրոնական բաժանման վրա
- ի՞նչ կլինի, եթե այս բախումների մեջ տարբեր ճամբարներից մասնակցեն միջուկային երկրները։
Արմեն ՎԱՐԴԱՆՅԱՆ
Քաղաքակրթությունների պատերազմ, թե պատերազմում քաղաքակրթությունը. այս թեմայի շուրջ խոսել ենք պատմական գիտությունների թեկնածու, ԵՊՀ համաշխարհային պատմության ամբիոնի դոցենտ Սմբատ Հովհաննիսյանի հետ։
