Անհնար է պատկերացնել աշխարհն առանց տարբեր նյութերի ու բաղադրությունների։ Դրանք մեզ հետ են անկախ նրանից՝ մենք դա ուզում ենք, թե՝ ոչ։ Պոլիմերներն էլ բացառություն չեն։ Դրանք մեծ մոլեկուլային զանգված ունեցող քիմիական միացություններ են։ Պոլիմերներն աշխարհն ավելի տեխնոլոգիական դարձրեցին՝ ըստ տարբեր կարծիքների։
Ժամանակակից աշխարհում դժվար է պատկերացնել այնպիսի իրեր, որոնք պոլիմերներից կազմված չլինեն։ Ըստ գիտական վերլուծությունների՝ մեր շրջապատում գտնվող հինգ առարկաներից չորսում պոլիմերներ անպայման կան։
Նրանք ամենուր են՝ կենցաղային իրերից մինչև համակարգիչ ու ոչ միայն։ Բայց պոլիմերներն ունեն մի հատկություն, որը շրջակա միջավայրի համար վտանգավոր կարող է լինել։ Նրանք բնության մեջ երկար ժամանակ չեն քայքայվում, իսկ քայքայվելիս առաջացնում են թունավոր, այդ թվում՝ քաղցկեղածին նյութեր։ Այստեղ է, որ սկսում է աշխատել գիտական միտքը՝ փնտրելով պոլիմերներին այլընտրանք համարվող կենսահեն և կենսաքայքայվող կենսապոլիմերներ կամ կենսապլաստիկներ։
ԵՊՀ կենսաբանության ֆակուլտետի կենսաքիմիայի, մանրէաբանության և կենսատեխնոլոգիայի ամբիոնում աշխատող գիտական խումբն սկսել է փնտրտուքները։ Գիտնականներն այլընտրանք են փնտրում քիմիական եղանակով ստացվող կենսապոլիմերներին։ Հետազոտական աշխատանքներն սկսելու պահանջ կա. կենսապլաստիկի քայքայման հարցը հրատապ է ինչպես աշխարհում, այնպես էլ Հայաստանում՝ ասում է գիտական խմբի ղեկավար Հովիկ Փանոսյանը.
«Մեր խումբն առաջարկում է հավակնոտ, գիտական ծրագիր, որի շրջանակներում մենք մանրէաբանական եղանակով փորձում ենք ստանալ կենսապոլիմերներին այլընտրանք համարվող կենսապլաստիկներ։ Նրանց առավելությունը կենսաքայքայվող լինելու մեջ է, ինչը չի կարելի ասել պոլիէթիլենային հիմքով պոլիմերների մասին, որոնք բնության մեջ կարող են երկար ժամանակ մնալ առանց քայքայվելու, իսկ քայքայվելու դեպքում էլ նրանք լուրջ բեռ են բնության համար, քանի որ քայքայվելիս առաջացնում են բազմապիսի թունավոր նյութեր։ Ուստի բնապահպանական տեսանկյունից խնդրահարույց են»։
Ըստ որոշ հաշվարկների՝ կենսապոլիմերների արտադրական ծավալները ներկայումս կազմում են արտադրվող պոլիմերների համաշխարահային ծավալի միայն 1%-ը։ Ներկայումս նկատվում է դրանց նկատմամբ պահանջարկի աճի միտում, և կանխատեսվում է, որ մինչև 2025 թվականը համաշխարհային շուկայում դրանց արտադրական ծավալները կհասնեն մինչև 30%-ի։ Կենսապոլիմերների ծավալը ցածր է, քանի որ ինքնարժեքն է բարձր, ավելի բարձր, քան քիմիական եղանակով ստացվող պոլիմերներինը։ Բայց մի կարևոր առավելություն ունի. բնապահպանական տեսանկյունից այն անվտանգ է՝ շարունակում է գիտնականը․
«Վերջնական նպատակն այն է, որ ստանաք թաղանթի տեսքով պոլիմեր, որը կկիրառվի տարբեր ոլորտներում թե՛ որպես միանվագ օգտագործման ամենեղենի ու բաժակների փոխարինիչներ, թե՛ գյուղատնտեսությունում օգտագործվել որպես սերմնածլիչ տարաներ։ Սերմերը ծլելուց հետո կարիք չկա նրանցից ազատվել, քանի որ նրանք քայքայվում են, ավելին որպես հումուս կարող են հարստացնել հողը։ Կարող են փոխարինել նաև պոլիէթիլենային տոպրակներին։ Մենք այստեղ օգտագործում ենք օրգանական թափոնը, որը զգալի իջեցնելու է ինքնարժեքը»։
Իսկ օրգանական թափոններ որքան ուզեք՝ գարեջուր, տոմատ, կաթնամթերք․ փորձարկվում են բոլորը, բայց ըստ գիտական խմբի դիտարկումների՝ առավել հավանականը կաթնամթերքի թափոններն են։
Հետազոտություններն անցկացվում են ԵՊՀ կենսաքիմիայի, մանրէաբանության և կենսատեխնոլոգիայի ամբիոնի մոլեկուլային մանրէաբանության լաբորատորիայում։ Այստեղ լուսավոր է, մաքուր ու հագեցած ժամանակակից սարքավորումներով։ Լաբորատորիայում փորձեր անելու համար կարևոր նախապայմաններից է սպիտակ խալաթն ու աշխատանքի նկատմամբ նվիրվածությունը։ Հետազոտական արդյունքներին սպասում են երկար, բայց դրանց մեծ մասը ոչ միայն առևտրայնացման պատրաստ առաջարկներ են, այլ նաև կարող են գիտության զարգացման համար առանցքային նշանակություն ունենալ։
Հետազոտությունները ժամանակակից ու գերժամանակակից մեթոդներով են կատարում, իսկ սա՝ արտասահամանցի գործընկերների շնորհիվ։ Մի քանի տասնյակ մանրէների ամբողջական գենոմները վերծանված ու սեքվենավորված են։ Դա հետազոտական խմբին օգնում է պարզելու, թե ի՞նչ հնարավոր կենսաբանական ակտիվ նյութերի կամ ֆերմենտների արտադրիչների աղբյուր կարող է մանրէն ծառայել։ Իսկ հետազոտությունները կատարվում են բարդ ու ժամանակակից սարքավորումների միջոցով։ Այստեղ սարքավորումներին առանձնահատուկ մոտեցում են ցուցաբերում։ Դրանք տարբեր նպատակներով են կիրառվում, նաև՝ այս հետազոտության համար։
Հենց այս սարքերի ու հետազոտությունների արդյունքում են ստեղծել մանրէների հավաքածու, որն էլ այսօր կիրառում են կենսապլաստիկ ստանալու փորձերում։ ԵՊՀ կենսաբանության ֆակուլտետի կենսաքիմիայի, մանրէաբանության և կենսատեխնոլոգիայի ամբիոնի դոցենտ, կ.գ.թ. Արմինե Մարգարյանը նշում է՝ ունեն հարուստ էքստերմոֆիլ մանրէների հավաքածու՝ ավելի քան 200 մանրէ։ Հենց նրանցից են սքրինիգ իրականացնում՝ առավելագույն պոտենցիալ ունեցող մանրէներին ընտրելու համար, որպեսզի հետագայում իրականցնեն դրանց աճը տարբեր թափոնային նմուշների վրա՝ խթանելով կենսապլաստիկի կուտակումը բջիջներում։ Ծրագիրը մեկամյա է։
«Կենսահեն և կենսաքայքայվող պլաստիկ՝ վերականգնվող աղբյուրներից» գիտական թեման ֆինանսավորման է երաշխավորվել «Ձեռնարկությունների ինկուբատոր» հիմնադրամի կողմից: Արժեքը մոտ 7 մլն դրամ է։ Առաջին եռամսյակում իրականացրել են էքստրեմոֆիլ մանրէների ակտիվ արտադրիչների ընտրություն։ Այժմ աշխատում են բարելավել պայմանները։ Մինչև տարեվերջ կստանան մոդելային կենսապոլիմեր՝ որպես այլընտրանք քիմիական պոլիմերին, ընդգծում է Հովիկ Փանոսյանը։
Հետազոտությունները կարվեն, արդյունքները կստացվեն, բայց կբախվեն մի տարածված խնդրի. գիտական առաջարկները տնտեսության մեջ տեղ չունեն։ Կոնկրետ այս առաջարկի՝ տնտեսության մեջ ներդնելու շանսն ավելի մեծ է, բայց կապը, միևնույնն է, այս երկու ոլորտներների մեջ չի կայանում։
«Երիտասարդների մեծ մասն արտերկրում են գտնում իրենց գիտական ապագան»,- ասում է ԵՊՀ կենսաքիմիայի, մանրէաբանության և կենսատեխնոլոգիայի ամբիոնի մոլեկուլային մանրէաբանության լաբորատորիայի ղեկավար Հովիկ Փանոսյանը։
