Ալիխանյանի անվան ազգային գիտական լաբորատորիայում ռոբոտներ կամ հեռակառավարվող մեքենաներ են ստեղծում։ Դրանք կօգնեն գիտնականներին, որպեսզի վերջիններս հեռու մնան ռադիոակտիվ նյութերից։ Ինժեներ–ֆիզիկոս Անդրանիկ Մանուկյանը հեղինակներից է, պատմում է․
«Նմանատիպ գործարանային մեթոդներ կան, թե՛ քիմիական սինթեզի, թե՛ տեղափոխման համար։ Ամբողջն ավտոմատացված է երկու խնդիր լուծելու համար։ Մեկը, որ մարդը հեռու գտնվի այդ ռադիոակտիվ նյութերից, մյուսը, որ չմասնակցի այդ գործընթացին։ Փորձն օգտագործելով՝ մենք ուզում ենք մեր խնդրի լուծման համար պրոդուկտ ստանանք։ Ունենք երկու գոտի՝ ճառագայթման ու անվտանգ։ Ճառագայթումից հետո ակտիվ նյութը պետք է պաշտպանված խցի մեջ անվտանգ գոտի հանել։ Դրանից հետո էլ պետք է տեղադրեն նորից պաշտպանված այլ խցի մեջ, որտեղ պետք է քիմիական պրոցեսը տեղի ունենա։ Այս գործընթացն էլ պետք է ավտոմատացվի»։
Ինքնակառավարվող մեքենաները, ռոբոտները ստեղծվում են Ալիխանյանի անվան ազգային գիտական լաբորատորիայի իզոտոպների հետազոտման ու արտադրության բաժնում՝ նոր տեխնոլոգիաներով իզոտոպների արտադրության մեջ կիրառելու համար։ Այստեղ փորձնական փոքրիկ լաբորատորիա ունեն, որտեղ կանոնները հստակ են, մուտքը ոչ բոլորին է հասանելի։ Բաժնի ղեկավար Ռուբեն Դալլաքյանն է մանրամասներ ներկայացնում․
«Աշխատակիցը մտնում է ներս, փոխում է հագուստը, անցնում է խցիկով։ Երկու դռները այնպես են պատրաստված, որ եթե համակարգն աշխատում է, բացվում է միայն մեկը։ Սա նրա համար է, որպեսզի ներսում բացասական ճնշում ապահովվի, որպեսզի ռադիոակտիվ գոլորշին կամ փոշին այլ սենյակներ չմտնի»։
Լաբորատորիայում փորձարկումների համար պաշտպանված խցիկներ կան․ այստեղ առկա տուփերը ներսից կապարի շերտերով են ամրացված։ Գիտնական Դալլաքյանը պարզաբանում է, քանի որ դեռ հետազոտական փուլում են, ռեալ արտադրություն չեն մտել, ռադիացիոն ակտիվությունը մեծ չէ։
Արտադրության ժամանակ կապարե պաշտպանիչ շերտը մինչև 10սմ հաստություն պետք է ունենա։ Բաժինը զբաղվում է ռադիոակտիվ իզոտոպների հետազոտման ու արտադրության տեխնոլոգիաների մշակմամբ, դրանք կիրառվում են բժշկության մեջ՝ տարատեսակ հիվանդությունների ախտորոշման ու բուժման մեջ, կարող են կուտակվել մարդու օրգանիզմում՝ տարբեր օրգաններում, քաղցկեղի բջիջներում՝ ճառագայթելով ինֆորմացիա տալ տարբեր հիվանդությունների վերաբերյալ։
Գիտնական Ռուբեն Դալլաքյանն ասում է, որ իզոտոպների տարբեր տեսակներ կան, որոնք եթե չարտադրվեն, ապա, օրինակ, քաղցկեղի հետազոտություններ պարզապես չեն կարող արվել։ Նախկինում՝ մինչ կորոնավիրուսի համավարակի տարածումը, պացինետներն ստիպված մեկնում էին արտերկիր, որտեղ նրանք բավականին թանկարժեք հետազոտություն էին անցնում։ Իսկ 2020-ին սահմանները փակվելուց հետո, խնդիրներն ավելի սրվեցին։ Հենց այդ ընթացքում էլ բացը սկսվեց լրացվել իզոտոպների արտադրության կենտրոնում կատարվող հետազոտությունների միջոցով, որտեղ կիրառում են աշխարհում հայտնի պատրաստի տեխնոլոգիաներ։
Մինչդեռ, Ալիխանյանի անվան ազգային գիտական լաբորատորիայի իզոտոպների հետազոտման ու արտադրության բաժնում մշակում են տարբեր տեսակի ռադիոիզոտոպների արտադրության համար այլընտրանքային մեթոդներ՝ բացատրում է բաժնի ղեկավար Ռուբեն Դալլաքյանը․
«99 M տեխնիցիում իզոտոպն աշխարհում ամենալայն կիրառություն ունեցող իզոտոպներց է, ունիվերսալ է, այս իզոտոպը երկար տարիներ միջուկային ռեակտորներում էր արտադրվում, աշխարհի մի քանի կենտրոններ կարողանում էին սպառել այն։ Սակայն, երբեմն մատակարարման շղթայի ընդհատումներ էին առաջանում։ Ուստի համաշխարյային գիտական հանրությունը սկսեց այլընտրանքային մեթոդներ փնտրել։ Մասնկացել են այս տեխնոլոգիայի մշակմանը՝ 12 երկրների հետ համատեղ՝ ատոմային էներգետիկայի միջազգային գործակալությունն էր համակարգում։ Այստեղից սկսվեց ամբողջ գործընթացը ցիլկոտրոնի վրա»։
Մինչ այդ, տեխնոլոգիաները մշակում էին էլեկտրոնային արագացուցչի վրա, սակայն, ցիկլոտրոնային արտադրությունն ավելի հեռանկարային է։ Այժմ երկու դրամաշնորհով փորձում են արտադրական տեխնոլոգիաները բերել այնպիսի մակարդակի, որ հնարավոր լինի ստանալ նոր ռադիոիզոտոպներ։ Բժշկության կողմից դրված չափորոշիչները՝ մաքրության, որակի վերահսկման խիստ են, սակայն, հիմնական արտադրական տեխնոլոգիան կհասցնեն մշակել։ Ծրագրի վերջնարդյունքում կստանան ռադիոակտիվ գալիումի քլորիդ․
«Սա պահանջված ռադիոակտիվ բժշկական իզոտոպ է, բացի այդ՝ արտադրության գործընթացը պետք է ավտոմատացնենք»։
Բաժինն ունի 22 աշխատակից՝ նրանք ինժեներներ, միջուկային ֆիզիկայի, քիմիայի մասնագետներ են։ Բաժնի ղեկավարն ասում է, որ տպագրվում են գիտական միջազգային հեղինակավոր ամսագրերում, կարողանում են համարժեք պրոդուկտներ առաջարկել։ Բաժնում ստեղծված առաջարկների ու ընդհանրապես գիտական պրոդուկտի մասին հանրությունը կամ քիչ բան գիտի, կամ՝ գրեթե չգիտի։ Ինչո՞ւ, հարցնում եմ բաժնի աշխատակից, ինժեներ-ֆիզիկոս Անդրանիկ Մանուկյանին։ Այս հարցում նա իր պատկերացումներն ունի․
«Ցավոք, ինձ թվում է հանրության համար շատ հրապուրիչ չէ գիտությունը, քանի որ ճիշտ քարոզչություն չի արվում։ Եթե ներկայացումը ավելի հանրամատչելի լինի, ապա կարող է նաև շարունակեն կամ սկսեն գիտությամբ զբաղվել։ Այնքան էլ հեշտ չէ գիտությամբ զբաղվելը»։
Աշխարհում գիտությունը զարգանում է արագ տեմպերով։ Հայ գիտնականներն էլ հետ չեն մնում այդ զարգացումներից, սակայն, ինչպես ոլորտի մասնագետներն են փաստում՝ գիտական առաջարկները հանրայնացնելու հարցում ինչ-որ մի օղակ թերի է։
