Աշխարհի նախկին գերտերություններից մեկի՝ Խորհրդային Միության ստորջրյա հնագիտության կամ հիդրոհնագիտության առաջամարտիկը մեր հայրենակիցն է՝ Ռուբեն Օրբելին, հայտնի եղբայրներից ավագը։ Ստորջրյա հնագիտությանը վերաբերող հսկայական գրականություն և արխիվային նյութեր է ուսումնասիրել Ռուբեն Օրբելին։
Հին հունական ու հռոմեական երկեր կարդալիս, եթե հանդիպենք օրինակ՝ «ուրինատոր», «Կուլումբետես» տերմիններին կամ «Ոդիսական»-ում հանդիպենք օրինակ՝ «առնեուտեր» և «կուբիստետեր» տերմիններին, դժվար թե մեզ որևէ բան հուշի։ Օրբելին պարզել է, որ այս տերմիններով էին հին հույներն ու հռոմեացիները բնութագրում սուզորդներին։
Ռուբեն Օրբելին խոշորացույցի և հայելու օգնությամբ ուսումնասիրել է Լեոնարդո դա Վինչիի ձեռագրերը: Նա գրում է, որ Լեոնարդո դա Վինչին եղել է Հայաստանում և իր ձեռագրերում հիշատակել է նաև Հայաստանի գետերը:
1934 թվականին Ռուբեն Օրբելիին հրավիրում են աշխատելու հայտնի «ЭПРОН»-ի՝ հատուկ նշանակության ստորջրյա արշավախմբի կազմում, որտեղ նա զբաղեցնում է գիտական խորհրդատուի, գիտական և տեխնիկական խորհրդի անդամի և պատմագրագետի պաշտոնները, և ձեռնարկում ջրասույզ հնագիտական հուշարձանների փնտրտուքը՝ պատմական աղբյուրներում:
1937 թվականին Ռուբեն Օրբելին ձևավորում է առաջին ստորջրյա արշավախումբը և աշխարհում առաջին անգամ ջրասուզական կազմակերպությունը դառնում է գիտության դրոշակակիրը։ Ծնունդ է առնում պատմական գիտության նոր ճյուղ` ստորջրյա հնագիտություն կամ հիդրոհնագիտություն:
Ռուբեն Օրբելու ղեկավարած արշավախմբերը հայտնաբերում են ստորջրյա հունական քաղաքի մնացորդներ Ղրիմում, հնադարյան նավահանգստային կառույցներ Օլվիայում, Խերսոնում: 1939 թվականին արշավախումբը Բուգ գետից հանում է մոտ 2500 տարի առաջ սուզված սկյութական նավակ։ Օրբելին տալիս է ստորջրյա կառույցները պաշտպանելու նպատակով ծովափերն ամրացնելու գաղափարը, առաջարկում հնագույն իրերը ջրից հանելու և պահպանելու եղանակներ:
Ռուբեն Օրբելու կյանքն ավարտվում է 1943 թվականին։ Պրոֆեսորին հուղարկավորում են Մոսկվայի հայկական գերեզմանատանը: Ռուսաստանում հիդրոհնագիտության զարգացման նոր փուլը սկսվում է 1950-ականների կեսերից և մեծ զարգացում ապրում մինչև մեր օրերը։
Խորհրդային միությունում Լևոն և Հովսեփ Օրբելիների փառքը կարծես թե ավելի հնչեղ էր, քան Ռուբեն Օրբելունը։ Թե ինչո՞ւ էին խորհրդային իշխանություններն ստվերում ականավոր գիտնականի փառքը՝ «Ծովահայերի» տաղավարում պատմում է Օրբելի եղբայրների տուն-թանգարանի ավագ գիտաշխատող Գերասիմ Մկրտչյանը։
