Ստրուկների շուկաներում վաճառվող հայերը, հիմնականում կանայք ու երեխաներ, ժամանակի ընթացքում կորցնում էին ազգային դիմագիծը՝ բռնի կերպով անվանափոխվելով և ընդունելով մահմեդականություն։
1916 թվականին ռուսական բանակն որոշ ժամանակով ազատագրում է արևմտահայ գավառի մի շարք բնակավայրեր։ Նրանց հետ էին հայ կամավորական խմբերն ու ջոկատները։ Այդ շրջանում Երզնկայում բացվում են հայրենաշինաց միություններ, իսկ վերադարձող արևմտահայերը հասկանում են, որ թուրքերի և քրդերի տներում ստրկային կարգավիճակով պահվում են իրենց հազարավոր հայրենակիցներ։
Նրանց փրկագնման գործն է ստանձնում Սեբաստացի Մուրադը։ Այդ որբահավաք առաքելության նշանաբանն էր դարձել «Մեկ հայ՝ մեկ ոսկի» արտահայտությունը։
«Մեկ ոսկի՝ մեկ հայ» թեմային է անդրադառնում Հայոց ցեղասպանության թանգարան-ինստիտուտի գլխավոր ֆոնդապահ Գոհար Խանումյանը։ Մաս 1֊ին։