Նունե Ավետիսյան
«Ռադիոլուր»
Հայաստանում այսուհետ սողունների են բազմացնելու։ Այդ նպատակով բացվում է սողունների պահպանության և բազմացման կենտրոն։ Ծրագիրն իրականացվում է ամերիկացի գործընկերների աջակցությամբ։
Հայաստանում կա 23 տեսակի օձեր, որոնցից թունավոր են միայն 4-ը՝ հայկական, լեռնատափաստանային եւ Դարևսկու իժերն ու գյուրզա:
Բացի գյուրզայից, մյուս երեքը վերացման եզրին են, գրանցված են Հայաստանի կարմիր գրքում: Հատկանշական է, որ թունավոր տեսակները մեծ հետաքրքրություն ունեն որսագողերի շրջանում, քանի որ հազվադեպ հանդիպող տեսակ են, այն էլ միայն Հայաստանում:
ՀՀ ԳԱԱ Հիդրոէկոլոգիայի և կենդանաբանության գիտական կենտրոնի կենդանաբանության թանգարանի վարիչ, սողունաբան Լևոն Աղասյանն է մանրամասնում.
«Մարդկային գործոնի հետևանք է: Շատ մարդիկ անօրինական զբաղվել են կենդանիների առուվաճառքով: Կան այլ գործոններ ևս: Օրինակ՝ կլիմայի փոփոխությունը, որը վնաս է հասցրել հատկապես բարձր լեռնային գոտիներում ապրող սողունների ապրելու վայրին, քանի որ նրանք վերարտադրվելու հնարավորություն ունեն նեղ արեալում»:
Սողունների վարքագիծն ու ապրելու վայրերը շուրջ 15 տարի Հայաստանում ուսումնասիրել է Կանզասի կենդանաբանական այգու տնօրեն Ջեֆ Էթլինգը: Նրա խոսքով՝ հատուկ սարքերի միջոցով հայկական էնդեմիկ տեսակի սողունների ուսումնասիրությունների արդյունքում հետաքրքիր մասնագիտական բացահայտումներ են արել.
«15 տարի առաջ Հայաստանում սկսեցինք ուսումնասիրել սողուններին և նրանց շարժումները՝ վայրի բնության և գյուղատնտեսական նշանակության տարածքներում: Հատուկ ռադիոսարքեր ենք տեղադրել նրանց մարմնում ՝ հետևելու տեղաշարժին: Այն տարածքներում, որտեղ կերի խնդիր չկա, օձերի ապրելավայրը սահմանափակվում է 5 կմ տարածքով, այսինքն՝ 5 կմ-ից ավելի չեն անցնում, իսկ ահա մյուս վայրում, որտեղ կերի խնդիր կար, նրանց ապրելավայրը սահմանագծվում էր 25 կմ: Հայաստանում հանդիպող սողունների տեսակները բավականին հետաքրքիր են ուսումնասիրության և կարևոր՝ բնության համար»:
Տարիների ուսումնասիրության և սողունների նկատմամբ մեծ հետաքրքրության արգասիքը եղավ Հայաստանում՝ Կոտայքի մարզում, սողունների պահպանության և բազմացման կենտրոնը։ Այն միակն է իր տեսակի մեջ և Կարմիր գրքի սողունների գենոֆոնդը պահպանելու և վայրի բնություն վերադարձնելու նպատակն ունի։
«Կենտրոնը բացառիկ է և Հայաստանում միակն է: Անհրաժեշտություն առաջացավ ստեղծել մի կենտրոն, որի ուղղվածությունը կլինի սողունների պահպանությունը՝ հատկապես կարմիրգրքյան: Դրանք այն տեսակներն են, որոնց բնության մեջ բնական վերարտադրությունը արդեն իսկ վտանգված է։ Կենտրոնի բացման իմաստը տեսակների գենոֆոնդի պահպանությունն է, որպեսզի բնությունից իսպառ չվերանան»,- ասում է Աղասյանը:
Այժմ կենտրոնում ավելի քան 2 տասնյակ սողուն կա, գիտնականներն ակնկալում են գալիք տարում դրանց թիվը մի քանի անգամ ավելացնել: Այս նպատակով կենտրոնում նաև բազմացնում են առնետների, որոնք որպես կեր են ծառայելու սողունների համար: Այժմ կենտրոնը նախատեսված է զուտ գիտական աշխատանքների համար, սակայն ղեկավարները չեն բացառում, որ հետագայում այն կարող է բաց լինել նաև այցելուների համար:
